20 Soruda Hayat Standardı Uygulaması

Hayat standardı uygulamasına yeniden başlanmasıyla mükellefler arasında herkesin bu vergiye tabi olduğu görüşü yaygınlaştı. Basında çıkan haberler, vatandaşların kafasını iyice karıştırırken, gazeteniz DÜNYA okuyucularından gelen hayat standardı uygulamasıyla ilgili sorulara yanıt aradı. Sayıları 2.7 milyonu bulan esnaf, tüccar ve serbest meslek sahiplerini kapsayan Hayat Standardı Esası hakkındaki soruları Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğretim üyesi Dr. Mustafa Çelen DÜNYA`ya değerlendirdi.


1. Hayat standardı uygulaması nedir?

Hayat standardı uygulaması, bir vergi güvenlik müessesesidir. 1999 yılına kadar Türk vergi sistemi içinde uygulanmış, eski Maliye Bakanı Zekeriya Temizel`in yaptığı vergi reformu çerçevesinde yürürlükten kaldırılmıştır. Şimdi 2000 yılı gelirlerine de uygulanacak şekilde düzenlendi. Hayat standardı, bir mükellef için beyan edilecek en az gelir miktarını ifade eder. Mükellefler daha az gelir elde etseler ya da zarar etseler bile standart tarafından ortaya konulacak tutar kadar gelir göstermek zorundadırlar. Daha yüksek gelir beyan edildiğinde hayat standardının bağlayıcılığı yoktur.


2. Hayat standardı uygulamasına kimler tabidir?

Ticari kazanç sahipleri, adi ve kollektif ortaklıkların her bir ortağı, gelirleri basit usulde vergilenen mükellefler ve serbest meslek sahipleri, hayat standardı uygulamasına tabidir. Bu çerçevede serbest çalışan doktorlar, avukatlar, bakkallar, terziler, kuyumcular, muhasebeciler, pazarcılar, ebeler, sünnetçiler, kasaplar, manavlar, kırtasiyeciler, hayat standardı çerçevesinde vergilerini ödemek zorunda kalacaklardır.


3. Hayat standardı uygulamasına kimler tabi değildir?

Ücretle bir işyerinde çalışanlar, kira geliri olanlar, devlet tahvili, Hazine bonosu sahipleri, faiz, repo, kar payı geliri sahipleri, limited şirket ve anonim şirket ortakları ve bunlardan kar payı geliri elde edenler ve zirai kazanç sahibi çiftçiler, hayat standardına göre vergi ödemeyeceklerdir.
Yukarıdaki gelir unsurları yanında ticari ve serbest meslek kazancına sahip olanlar yalnız bu gelirlerinden hayat standardına tabi olacaklardır.

4. Hayat standardı ne zamana kadar uygulanacaktır?

İstikrar programının uygulama süresiyle sınırlı olmak üzere 2000, 2001 ve 2002 mali yılında uygulanacaktır.

5. Hayat standardı uygulamasına niçin ihtiyaç duyulmuştur?

1999 yılının başından itibaren bu uygulamanın kalkmasıyla daha önce hayat standardına göre vergisini ödeyen yarım milyona yakın mükellefin gelir beyan etmediği ve vergi ödemediği görülmüştür. Hatta bazı serbest meslek gruplarında ortalama ödenen vergi, asgari ücretli işçinin ödediği verginin bile altına düşmüştür. Ülkemizde vergi denetiminin yüzde 2 düzeyinde olduğu düşünüldüğünde gerçek gelirleri beyan yoluyla yakalamanın mümkün olmadığı ve ancak bazı kesimlerin böyle vergilenebileceği sonucuna varılmıştır.

6. Hayat standardı adaletli bir uygulama mıdır?

Gerçek geliri bu beyan sınırının altında kalan mükellefler için adaletsiz bir uygulamadır. Ama normal gelirini beyan etmeyen ve vergi kaçıran mükelleflerden tam olmasa bile gelirinin bir kısmı üzerinden vergi alınmasını sağladığı için adaleti sağlamaya yönelik bir düzenleme olarak algılanabilir. Aksi halde yılda 146 milyon lira vergi ödeyen asgari ücretli işçiyle hiç gelir beyan etmeyip sıfır vergi ödeyen doktor arasında adaletin sağlanması mümkün olmazdı.

7. Hayat standardı neye göre hesaplanır?

Hayat standardı temel ve ek gösterge olmak üzere iki gösterge yardımıyla hesaplanır. Bu iki gösterge toplanarak beyan edilecek miktar bulunur. Temel gösterge tutarları; Birinci sınıf tacirler için 3.500.000.000 TL., ikinci sınıf tacirler için 2.000.000.000 TL., serbest meslek sahipleri için 3.200.000.000 TL.
Ticari kazancı basit usulde tespit edilenler, derecelerine göre; 1. derecede olanlar 1.000.000.000TL., 2. derece olanlar 650.000.000 TL., 3. derece olanlar 300.000.000 TL. En az gelir beyan etmek zorundadırlar. Zarar etseler bile yukarıdaki miktarda gelirin vergisiyle sorumludurlar.

8. Ek göstergenin belirleyicileri nelerdir?

Bunlar;

* Mükellefin binek otomobili, uçağı, deniz taşıtı vb. ulaşım araçları ve yarış atı olup olmaması,

* Yanında hizmetçi, şoför, pilot, aşçı vb. eleman çalıştırıp çalıştırmaması,

* Mülkiyeti kendine, eşine veya çocuğuna ait birden fazla bina veya katı olup olmaması,

* Kendinin, eşinin ve çocuklarının turistik amaçlı yurtdışı seyahate çıkıp çıkmamasıdır.

9. Binek otomobili, uçak, deniz taşıtı vb. ulaşım araçları ve yarış atına sahip olan
mükellef, ne kadar ek beyanda bulunmak zorunda olacaktır?

Bu tutar, her bir otomobilde; Silindir hacmi 1600 cc.`ye kadar olanlarda 450.000.000 TL., silindir hacmi 1601cc.`den 2000 cc.`ye kadar olanlarda 700.000.000 TL., silindir hacmi 2001 cc. ve daha üzeri olanlarda 1.200.000.000 TL.
Hava taşıtı, kotra ve sürat teknelerinin her biri için 4.600.000.000 TL., on beygir gücü üstünde motorlu diğer tekneler için 900.000.000 TL., yarış atları için (taylar dahil) 1.200.000.000 TL.

10. Yanında yardımcı eleman çalıştıran mükellefler, ne kadar ek beyanda bulunmak zorunda olacaktır?

Bu tutar her yardımcı eleman için; Şoför, öğretmen, aşçı, hizmetçi, bahçıvan ve benzerlerine 900.000.000 TL., kaptan, pilot ve benzerlerine 4.600.000.000 TL.

11. Mülkiyeti kendine, eşine veya çocuğuna ait birden fazla bina veya katı sahibi olan mükellefler, ne kadar ek beyanda bulunmak zorunda olacaktır?
Bu tutar, birden fazla bina ve katlar için yıllık emsal bedelinin yüzde 25`i kadardır.

12. Mükellefin kendinin, eşinin ve çocuklarının turistlik amaçlı yurtdışı seyahatlerinde ne kadar ek beyanda bulunmak zorunda olacaktır?

Yurtdışına çıkan her kişi ve her sefer için 900.000.000 TL. ek beyanda bulunmak zorunludur. Eğer yurtdışı seyahatleri sağlık veya eğitim amaçlı yapılıyor ise bu ek beyandan istisnadır. Ayrıca bir defaya mahsus hac seyahatleri de hayat standardı göstergesine dahil değildir.

13. Yeni işe başlayanlarda ve birden fazla iş yeri bulunanlarda hayat standardı uygulaması nasıl şekillenir?

İlk defa işe başlayan mükellefler, işe başlanılan yıl ve ertesi yıl hayat standardına tabi olmayacaklardır. Ama yeni açılan işyeri, mükellefin eşine veya çocuğuna ait olursa ilk defa işe başlama olarak kabul edilmeyecektir.
Birden fazla işyeri bulunan mükelleflerde birincisi dışında diğer her bir işyerleri için gösterge tutarına yüzde 50`si oranında ilave edilir.
Hem ticari hem de serbest meslek kazancı olan mükelleflerde temel gösterge tutarı, her bir kazanç için ayrı ayrı uygulanır.

14. Yıl içinde işi bırakan mükellefin durumu ne olur?

İşi bırakan mükellefler için hayat standardına tabi beyan tutarı işin bırakıldığı ay hesabı göz önüne alınarak belirlenir.

15. Hayat standardı, Türkiye`nin her yerinde aynı miktarda mı uygulanacaktır?

Hayır. Büyükşehir belediye sınırları içinde faaliyet gösterenler, yukarıda verilen tarifelerin yüzde 25`i oranında daha fazla, kalkınmakta öncelikli illerde yaşayan mükellefler ise, yarısı kadar vergi ödeyeceklerdir.

16. Hayat standardı her meslek grubu için aynı miktarda mı uygulanacaktır?

Altın imalatı ve/veya ticareti ile uğraşan kuyumcular hariç her meslek grubu aynı miktarda tarifeye bağlı olarak gelir beyan etmek zorundadırlar. Kuyumcular ise, cari hayat standardının yüzde 50`si oranında daha fazla gelir bildireceklerdir.

17. Gelir vergisindeki zarar mahsupları, yatırım indirimi ve diğer indirimlerin hayat standardı karşısındaki durumu nedir?

Zarar mahsupları, yatırım indirimi ve diğer indirimlerin hayat standardını aşan gelir beyanları için uygulanabilecektir. Beyan edilen gelir, hayat standardının altında ise bu mahsup ve indirimlerin vergi matrahında düşülemeyecektir.

18. İzleyen yıllardaki hayat standardı tutarları nasıl tespit edilecektir?

Beyan edilecek tutarlar Vergi Usul Kanunu`ndaki yeniden değerleme oranında arttırılmak suretiyle tespit edilecektir.

19. Bakanlar Kurulu`nun tespit edilen hayat standardı tutarlarını arttırma veya azaltma yetkisi var mıdır?

Evet. Bakanlar Kurulu`nun böyle bir yetkisi vardır. Kurul, tespit edilen tutarları yüzde 50 fazlasına kadar arttırmaya veya yarısına kadar indirmeye yetkilidir.

20. Yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinde bulunan mükelleflerde hayat standardı uygulaması nasıl şekillenir?

Bu gibi mükellefler için işin devam ettiği yıllar ve bu yıllar için geçerli olan gösterge tutarları göz önüne alınarak toplu olarak uygulanır. (DÜNYA)