Deprem Harcamaları Denetim Dışı

17.8.1999 ve 12.11.1999 tarihlerinde Marmara Bölgesi ile Düzce`de meydana gelen deprem felaketleri, beraberinde pek çok problemin çözüm arayışlarını da gündeme getirmiştir. Bunlardan belki de en önemlileri hasarların tespiti, giderilmesi, alınacak tedbirler ve mali kaynaklarla ilgili olanlardır.


Bu amaçla 27.8.1999 tarih ve 4452 sayılı Yetki Kanunu çıkarılmış; bu yetki kanununda 2.12.1999 tarih ve 4484 sayılı Kanunla değişiklik yapılmış ve en sonda 29.02.2000 tarih ve 4540 sayılı Kanunla geçerlilik süresi dört ay uzatılmıştır. Bu Yetki Kanununa dayanılarak da Bakanlar Kurulu tarafından çok sayıda Kanun Hükmünde Kararname çıkarılmıştır. Bu KHK`lardan yedi tanesinin içeriğinde mali konular ve denetimle ilgili düzenlemeler ön plana çıkmaktadır. Bu yazıda, söz konusu yedi KHK`dan deprem harcamalarını bütünüyle Sayıştay denetimi dışına çıkaran beş tanesi ele alınacaktır. Bunların dışında kalan ve deprem harcamalarıyla ilgili bazı işlemleri Sayıştayın vize ve tescilinden istisna tutan 574 ve 577 sayılı KHK`lar, önemli ve vurgulanmaya değer olmakla birlikte, gazetenin sayfa olanaklarının sınırlılığı da dikkate alınarak kapsam dışında bırakılmıştır.


SAYIŞTAY VE PARLAMENTO DENETİMİNDEN KAÇIŞ;

Öngörülen denetim modeli;

Bakanlar Kurulu tarafından 14.9.1999 tarihinde kararlaştırılan ve 23.9.1999 tarih ve 23825 sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan 576 sayılı K.H.K.nın 1. maddesinde özetle, deprem için toplanan iç ve dış yardımların Kriz Koordinasyon Kurulu kararı ile öncelikle depremden zarar görenlerin iaşe, giyinme, barınma, çadır ve diğer her türlü gereksinimlerinin karşılanması için bu işlerde görevli bulunan veya görevlendirilecek kuruluşlara; geçici ve daimi iskan amacıyla konut yapımında kullanılmak üzere de Bayındırlık ve İskan Bakanlığına ve Afetler Fonu`na aktarılacağı ifade edilmiştir.


Anılan maddede; bu paraların denetiminin ise Başbakanlık ve Maliye Müfettişleri ile bankalar yeminli murakıplarından Başbakan onayı ile oluşturulacak bir komisyon tarafından üçer aylık dönemler itibariyle denetleneceği ve denetleme raporlarının Resmi Gazete`de yayımlanacağı hüküm altına alınmıştır. Gene aynı madde de; bakanlıklar veya kamu kurumlarınca deprem bölgesinde ihtiyaç duyulacak prefabrik hizmet binaları ve lojmanların yapım işine ayrılacak paraların da Bayındırlık ve İskan Bakanlığı`nın görüşü alındıktan sonra bakanlıklarca harcanacağı ve bu hususta da komisyon eliyle denetim usulünün geçerli olduğu hükmüne yer verilmiştir.


576 sayılı K.H.K ile deprem için toplanan iç ve dış yardımlardan yapılan harcamaların denetiminin bir komisyonca denetlenmesi öngörülmüştür.
576 sayılı Kanun Hükmünde Kararname`nin söz konusu maddesinde, ayrıca, 1050 sayılı Muhasebei Umumiye Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 832 sayılı Sayıştay Kanunu hükümlerinin yukarıda sayılan işlemlere uygulanmayacağı belirtilmiştir.


Değerlendirme;

576 sayılı Kanun Hükmünde Kararname aslında Sayıştay denetimine tabi Afetler Fonu`na aktarılan ve belli amaçlara tahsis edilen paraları Sayıştay denetimi dışına çıkarmaktadır. 576 sayılı KHK nın ortaya koyduğu model Anayasanın 165. maddesine de uygun bir model değildir. Başbakanlık ve Maliye Müfettişleri ile Bankalar Yeminli Murakıpları`ndan oluşan bir komisyon Sayıştay yerine denetim yapmaktadır. Komisyonun yapmakta olduğu denetim teknik anlamda dış denetim sayılabilirse de, yürütmenin içindeki elemanların yaptığı veya yapacağı denetimden farklı değildir. Yani, Parlamento adına yapılıp sonuçları Parlamentoya duyurulacak uluslararası standartlara ve iyi uygulama örneklerine uygun bir denetim söz konusu değildir.


Çeşitli K.H.K`lerin getirdiği bağışıklıklar;

581 sayılı KHK;
Bakanlar Kurulu tarafından 15.10.1999 tarihinde kararlaştırılan ve 1.11.1999 tarih ve 23863 sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan 581 sayılı KHK. ile 7269 sayılı Kanuna ek maddeler eklenmiştir. Bunlardan biri olan Ek madde 11 de, genel bütçeye dahil olmayan kamu kurum ve kuruluşlarınca doğal afete maruz kalan bölgelere yapılacak bağış ve yardımlar ile eğitim amacıyla yapılmış veya yapılacak olan yardımların 1050 sayılı Kanun, 2886 sayılı Kanun ve 832 sayılı Kanun hükümlerinden istisna tutulacağı hükmü mevcuttur.


Yine Bakanlar Kurulu tarafından 27.10.1999 tarihinde kararlaştırılan ve 22.11.1999 tarih ve 23884 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan 582 sayılı KHK nın 1. maddesinde, deprem nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilmiş olan mal ve hizmet alımlarından kurum ve kuruluş bütçelerinden ödenemeyen miktarların, Başbakanlıkça, Mahalli İdareler Fonu Acil Destekleme Programından sağlanan kaynaklarla Maliye Bakanlığı`na bağlı saymanlıklar vasıtasıyla emanet hesaplarından ödeneceği ve bu harcamaların da 1050 sayılı Muhasebe - i Umumiye Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 832 sayılı Sayıştay Kanunu ile 19.06.1994 tarihli ve 540 sayılı KHK hükümlerine tabi olmayacağı ifade edilmiştir.


582 sayılı KHK;

582 sayılı KHK, depremle ilgili mal ve hizmet alımlarından Mahalli İdareler Fonunca karşılanıp saymanlık emanet hesaplarına aktarılan kısmının 1050, 2886 ve 832 sayılı kanunlara tabi olmayacağını hükme bağlamıştır. Söz konusu Yetki Kanunu çerçevesinde 22.11.1999 tarih ve 23884 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete`de yayımlanan 583 sayılı KHK nın 2 nci maddesiyle 3056 sayılı Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabulü Hakkında Kanunun 7. maddesine bir ilave yapılarak Türkiye Acil Durum Yönetimi Başkanlığı kurulmuş ancak 14.06.2000 tarih ve 24079 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 600 sayılı KHK ile söz konusu birimin adı Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir.


600 sayılı Kararnamenin 2. maddesinin son fıkrasında ise acil duruma geçilen hallerde, kamu kurum ve kuruluşlarınca Başbakanlık tarafından verilecek görevlerin gerektirdiği kaynakların Başbakanlıkça karşılanacağı ve söz konusu kurum ve kuruluşların, ücret ve adedi Başbakan onayı ile belirlenecek miktarda geçici işçi çalıştırabilecekleri ifade edildikten sonra, kamu kurum ve kuruluşlarının bu kapsamda yapacağı harcamaların 1050, 2886 ve 832 sayılı Kanunlar ile 540 sayılı KHK hükümlerine tabi olmayacağı belirtilmiştir.


Değerlendirme;

581 sayılı K.H.K., 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun`a bir ek madde getirerek gerek Marmara ve Düzce depremlerinde gerekse de bundan sonraki doğal afet olaylarında, genel bütçeye dahil olmayan kamu kurum ve kuruluşları (belediyeler, özel idareler, üniversiteler, DSİ, TCK vs.) tarafından doğal afete maruz kalan bölgelere yapılacak bağış ve yardımlar Sayıştay denetimi dışında kalacağı gibi, genel bütçeli kurumlar da dahil bütün kamu kurum ve kuruluşlarının eğitim amacıyla yapacakları yardımlar da 1050, 2886 ve 832 sayılı Kanunların hükümlerine tabi olmayacaktır.


Denetleme Komisyonu ve raporları;

23.09.1999 tarih ve 23825 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 576 sayılı KHK nın 1`inci maddesinde öngörülen üç kişilik komisyon 03.09.1999 tarihli Başbakanlık dnayı ile oluşturularak 09.09.1999 tarihinde çalışmalarına başlamış ve deprem yardım hesaplarının T.C. Ziraat Bankası Merkez Şubesinde açılan hesapta toplanması ile ilgili 20.12.1999 tarihli ilk inceleme raporu TC Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanlığı İnceleme Raporu başlığıyla 11.01.2000 tarih ve 23930 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Raporda kamu ve özel kurum ve kuruluşları ile yapılan yazışmalar, banka hesapları ile ilgili çalışmalar, bağış ve yardım kampanyaları ile ilgili faaliyetler, iç ve dış yardımlar incelenmiş, banka şubelerinden yapılan çeşitli harcamalara ilişkin tespitlerde bulunulmuştur.


Bu tespitlerde mülki amirlerin onayıyla şirketlere ve özel şahıslara aktarılan
paralar ayrıntılara girilmeksizin belirtilmiştir. Raporun ekler bölümün sonunda ise bazı illerde yapılan sadece 139 adet belgeli harcamaya ilişkin rakamlar verilmiştir.
01.06.2000 tarihli T.C. Başbakanlık Teftiş Kurulu (Deprem Hesapları Denetleme Komisyonu) İnceleme Raporu başlıklı ikinci Rapor ise 01.07.2000 tarih ve 24096 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. İlk inceleme raporunu hazırlayan komisyon çalışmalarını devam ettirirken toplanan paraların amacına uygun kullanılıp kullanılmadığının denetimi maksadıyla 12.11.1999 tarihli Başbakanlık onayı ile iki üyesi daha önceki komisyonla aynı üç kişilik yeni bir komisyon daha oluşturulmuştur. Yapılan inceleme ve denetim ile ilgili tespit ve değerlendirmeler ikinci Raporda şu ana başlıklar itibariyle düzenlenmiştir:


Değerlendirme;

576 sayılı KHK ile görevlendirilen komisyonun raporlarının ilkinin TC Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanlığı İnceleme Raporu başlığını; ikincisinin ise T.C. Başbakanlık Teftiş Kurulu (Deprem Hesapları Denetleme Komisyonu) İnceleme Raporu başlığını taşıması denetimin kimin tarafından yapıldığı konusunda soru işaretleri uyandırmaktadır. KHK, Başbakanlık Teftiş Kuruluna böyle bir denetleme yetkisi vermemiş, deprem hesaplarının bir komisyon vasıtasıyla denetlenmesini öngörmüştür. Aslında deprem ve afet yönetimi tarafından hazırlanması gereken mali bilgi ve tabloların deprem hesaplarını denetleme komisyonu marifetiyle kamuoyuna duyurulması söz konusudur. Denetim standartlarına, metodoloji ve tekniklerine göre yapılan bir denetim çalışması söz konusu olmadığı gibi, yukarıda belirtilen raporlarda denetim bulguları ve önerileri de yer almamaktadır. Ayrıca üç kişiden oluşan Deprem Hesaplarını Denetleme Komisyonu`nun sayı ve tutar yönünden çok büyük miktarlara ulaşan gelir ve gider belgelerini sağlıklı bir şekilde incelemesi de fiilen mümkün değildir. (FİNANSAL FORUM)